Нэргүй

Энэ явдал эхэлхээс өмнө би өөрийгөө харьцангуй бие даасан, энэ талаар туршлагатай, бас ч гэж хагацал салалтыг даван гарах хүчтэй гэж бодож байлаа. Гэвч миний бодсон шиг байгаагүй юм.

16 насандаа би орцонд дуулалдаж, анхны хайр, анхны үнсэлтийг мэдэрч, үеийн хөвгүүдээс захиа авч, улаа бутран гүйж үзээгүй билээ. Нууцхан болзоо, анхны хайрыг найзууд минь хүсэн мөрөөдөж байхад харин би Их сургуулийг л дотроо юу юунаас илүү хүсдэг байсан. Өөрийнхөө өсвөр нас ба оюутан үеийн тухай би олон юм яримааргүй байна. Учир нь маш хурдан бөгөөд жаргалтай өдрүүд цахилгаан галт тэрэг шиг л урсаад өнгөрсөн юм. Харин би амьдралынхаа 6 жилийг энд ярих гэсэн юм. Тодруулбал өөрийн анхны бөгөөд сүүлчийн хайрын тухай.

2 хүнтэй үерхэж байсан ч би зүгээр л дурласан байсан гэдгээ тэр 6 жилийн эхний 1сард ойлгосон юм. Харин тэр хүнд би дурласан бас хайралсан, гэхдээ бүр үнэн сэтгэлээсээ. Миний сэтгэлийн хамгийн мухрын харанхуй өрөөг нээж үзсэн ч түүний л тухай бодол байх байлаа.

Тэр сайхан залуу байгаагүй. Миний төсөөлөн боддог байснаас тэс өөр хүн байсан. Гэхдээ гадаад төрхийн хувьд л шүү. Харин дотоод сэтгэл нь яг л миний төсөөлж байсан, хайж явсан тэр минь байлаа. Яагаад ч юм намайг шөнөжин тэвэрч хонохыг, намайг өчүүхэн төдий өвдхөд л тэврээд уйлах хүнийг, асуулгүй надад амттай юм авч өгөхийг, гол нь надгүйгээр ганц ч өдрийг төсөөлж чададгүй байхыг би хүсдэг байлаа. Тэр тийм л хүн байсан.

Дэврүүн мөртлөө ул суурьтай, гэнэн бас хашир, хатуу мөртөө миний хажууд дэндүү халуун дулаан.

Тэрэнтэй яаж энэ их хайрыг эхлүүлсэн бас түүнийгээ дуусгасан тухай би яримааргүй байна. Хайртай мөртлөө хамт байж чаддаггүй хүмүүс байхад хамт байдаг мөртлөө хайргүй хүмүүс байдаг. Хэрэв бид хоёр хамт байсан бол үр хүүхдүүдээ өсгөж, тэднийхээ төлөө завгүй хөдөлмөрлөж, хөдөлмөрлөхийнхөө хажуугаар нэгнээ маш ихээр үргэлжид үнэнчээр хайрлах байсан. Хайр зүгээр л үнсэлт биш, хайр бас зүгээр л хамт байх биш, хайр хүүхэд төрүүлэх биш. Хайр бол халамж, хайр бол хамт байх гэж бүхнээс зугатах зориг, хайр бол хамаг найдвараа алдаж хагацах болсон ч сүүлчийн удаа тэврэх, хайр бол зүгээр л түүнийхээ жаргалтай инээмсэглэлийг харах хүсэл.

Сүүлийн удаа би түүнийг явуулахдаа урд өмнө гаргаж байгаагүй зэрлэг араншин гаргасан. Намайг хараад тэр уйлж байсан. Энэ бүхэнд тэр өөрийгөө буруутай гэж бодож байсан. Одоо ч би тэр  царайг санаж байна. Харин миний хашгирч, чаралж, хамаг байдгаа авч шидэлж, үсээ зулгааж, өөрийгөө урж, хямдхан нүүрний будгууд минь хоорондоо холилдож байсныг тэр дурсдаггүй байх. Тэр миний өглөө сэрээд үнсдэг байсныг минь, шөнө унтахдаа заавал “хайртай шүү” гэж хэлдэг байсныг минь,  өөрийн гараар чихэр задлаад хүчээр амруу нь хийдэг байсныг минь санадаг байх. Би тэгээсэй гэж хүсч байна.

Хэрвээ болдог бол одоо ч чам дээрээ очоод хамгийн сүүлчийн зүрхний цохилтоо цохилж дуустал хамт баймаар байна, “хайртай” гэж хэлсэндээ эзэн болмоор байна. Даанч...

Сүүлчийн уулзалтын дараах өдрөөс би тэс өөр хүн болсон юм. Надад инээх шаардлага гардаггүй байлаа, учир нь би хүсдэггүй байсан. Уйлах хэрэгцээ харин байсан ч би мөн л хүсээгүй. Салалтын дараа эмэгтэйчүүд үсээ тайруулдаг бол харин би ургуулаад л байсан. Сэтгэл нэг л дутуу болохоор дүүргэх гэсэн юм. Намайг юу ч тайвшруулаагүй. Ер нь тайвшрах шаардлага ч байгаагүй. Учир нь би юуг ч хүсээгүй, юуг ч мөрөөдөөгүй. Би зүгээр л энэ ертөнцөд байсан.

Тэр надаас холдсоноос хойш, эсвэл би түүнээс холдсоноос хойш хэн хэн нь жаргалтай амьдраагүй. Бид зүгээр л жаргалтай мэт байсан.

Хайр зүгээр л үнсэлт биш, хайр бас зүгээр л хамт байх биш, хайр хүүхэд төрүүлэх биш. Хайр бол халамж, хайр бол хамт байх гэж бүхнээс зугатах зориг, хайр бол хамаг найдвараа алдаж хагацах болсон ч сүүлчийн удаа тэврэх, хайр бол зүгээр л түүнийхээ жаргалтай инээмсэглэлийг харах хүсэл.

Анхнаасаа төгсгөлийг нь мэдсэн бол битгий эхлүүлээрэй. Хайр хамгийн эмзэг. Чиний оюун санаа, хүч чадал бүх зүйлийг бүтээгүй хайр сорон авдаг. Тэр бүхний эцэст чи хэн ч биш, хоосон оршихуй. Яг над шиг эсвэл яг түүн шиг минь...

Миний мэдэх шудрага ёс

Ээжээ би дүүд мөөмөө өглөө, миний хүүхэлдэйг тэр шүлс болголоо, бас намайг өөрөө эхэлж цохичихоод өөрөө уйлчихсан. Дараа нь намайг та 2 загнасан. Манай гэрт үнэхээр "шудрага бус" хүмүүс байна гэж би бодсон хэмээн 5 настай охиныхоо хэлсэн үгийг ярихдаа инээмсэглэж, бас бага зэрэг өхөөрдөнгүй ярьж байгаа эмэгтэйн яриаг сонсохдоо би тэр хүүхдийг өрөвдсөн юм. Түүнийг хайж байгаа "шудрага ёс" гэдэг аваад идэж болохгүй, өмсөөд явж болохгүй хэрнээ ямар чухал зүйл байдгийг би өдөр бүр гэрийнхээ хаалгыг хаагаад гарахдаа мэдэрдэг билээ.
Намайг анх төрөхөд л сонсогдож байсан энэ зүйлийг би нилээн хожуу 16 нас хүрээд дөнгөж гүнзгий мэдэрснээ эхлээд ярих хэрэгтэй байх.  Анги болгонд байдаг нэг тийм ганган хэрнээ онц сурдаггүй, авъяасгүй хэрнээ дур сонирхолтой, өөртөө итгэлтэй хүүхдүүд байдаг даа. Уг нь би өөрийгөө яаж ч бодсон түүнээс илүү сайн сурдаг гэж бодож байтал тэр төгсөлтийн шалгалтанд надаас 10 хувиар илүү үнэлгээ авсан юм. Аав нь ирээд багшийг хоолонд оруулсанд бүх учир байгааг би мэдсэн ба түүнээс хойш би "шудрага ёс" гэдгийг их хайсан даа. Харин манай аав, ээж 2 хүчээр эцэг, эхийн хуралд оролцдог, нийгмийн идэвхгүй, намайг маш сайн хүүхэд гэж итгэх маш их итгэлээс өөр зүйлгүй хүмүүс байлаа. Гэхдээ би тэр хоёртоо тийм байсанд нь одоо маш их баярладаг бөгөөд намайг хүний гар харсан, өөртөө итгэлгүй, шудрага бус хүн болгоогүй нь нэг талаар сайшаалтай юм. Нэг талаар гэдэг нь хэтэрхий шудрага царайлдгаасаа болоод би олон удаа ганцаардаж байснаа далим гаргаад хэлмээр байна. Өсвөр насны хүүхдийн хувьд "шудрага ёс гэдэг нь хүн сурсныхаа хэрээр үнэлэгдэж, тэр үнэлгээ нь ресторанд ороод өөрчлөгддөг зүйл биш" гэж ойлгогдож байсан бол 22 настай эмэгтэйд бүр өөр сэтгэгдэл төрүүлсэн. 22 настай Их сургуулийн оюутан надад "шудрага ёс гэдэг нь ерөөсөө байж болшгүй,  хүний хийсвэр төсөөлөл,  хаана ч хэзээ ч байдаггүй хоосон үг" гэж санагдсан юм. Энэ тухай бичих нь надад маш таагүй сэтгэгдэл одоо ч төрүүлсээр байдаг ба товчхондоо "чи бүх зүйлийг чаддаг байж болно, гэхдээ чи мөнгөтэй бол юу ч чаддаггүй байж болно" гэсэн хэт гутранги ч юм шиг бодол төрүүлсэн үйл явдал болсон.
Хэдэн жилийн өмнө " шудрага л байцгаая л даа" гэдэг уриаг бүх нийтээрээ ярьж байхад надад анх удаа их сайхан сэтгэгдэл төрсөн бөгөөд "орон бүрийн пролитари нэгдэхтүн" гэдэг шиг сүртэй бөгөөд гүнзгий сэтгэгдэл төрүүлж байлаа. Даанч энэ уриа үгийг ид яригдаж байхад би шудрага хүн эсвэл шудрага бус хүн гэдгийг ялгадаг болсон "ажилчин" болчихсон зогсож байсанд л миний азгүй гэх үү, хөөрхийлэлтэй гэх үү хувь заяа оршин байгаа юм.
 "Долоогч нар минь ингэж амьдархаар Донор болж үх" гэдэг үгийг олон нийтийн сүлжээнээс уншаад би тэр даруй түгээсэн билээ. Учир нь би өдөр бүр, цаг мөч бүрт энэ үгийг өрөөнийхөө үүдэнд хадмаар санагддаг байсан юм. Инээж явдаг хүн надад их дулаахан сайхан сэтгэгдэл төрүүлдэг, би ч юм л болвол инээх дуртай ч албан тушаалын зэрэглэлээс хамаарч өнгө нь өөрчлөгддөг инээдийг дандаа харж суудгын хувьд их ой гутам санагддаг. Гэхдээ би заримдаа  "өөрөө тэгэж долигнож чадахгүй байж долигнож чадаад илүү үнэлэгдэж байгаа хүнд би атаархаад байна уу даа" гэж бодогддог л юм. 26 настай ажилчин надад "шудрага ёс гэдэг нь чанарт нь тохируулж үнэлэх, гэхдээ хэнийг ч ялгалгүй жигд хүртээмжтэй урамшуулал" гэж ойлгогдож байлаа. Хэрвээ би дээрх 5 наст шиг байсан бол дүүтэйгээ мөчөөгөө өгөхгүй үзэлцэх байсан бөгөөд шүүгч нь ээж, миний өмгөөлөгч аав байх байсан. Харин 26 настай надад шудрага ёсны өмгөөлөгч байхгүй ба стрессээ гартал ярьдаг хэдэн найзууд минь л байсан юм.
Хэрвээ би өөдрөг бус үзэлтэн, нийгэмтэйгээ хөл нийлүүлэн алхагч байсан бол амжилттай ажилтан байхын тулд байнга хэн нэгний тухай хэн нэгэнд мууг нь ярь, өөрөөсөө өндөр албан тушаалтантай өдөрт  16 удаа утсаар ярьж, өвлийн идшийг нь өг, болж өгвөл хувийн амьдралын золгүй бүхнээ даргадаа ярьж өрөвдүүл, тэгээд өөрөөсөө доор албан тушаалтнуудтай хэзээ ч битгий хүн шиг харьц гэж хэлэхсэн. Даанч төрөлхөөсөө гэх үү, тэнэгээсээ гэх үү хэт өөдрөг үзэлтэн би амжилттай ажилтан байхын тулд амжилтгүй ажилтан бай л гэж зөвлөе. Сар бүр та цалингаа нэмүүлэхгүй ч байсан болно, зүгээр л урдах ажлаа хий. Төрийн тэргүүнээсээ төмөр медаль зүйхгүй ч байсан болно, тэтгэвэрт гарсны чинь дараа хамт олон чинь "манай хүн ч шууд хэлээд хаячдаг шудрага гар байсан шүү" гэж хэлнэ. Ямар ч гавьяа шагналаас илүү үр удамдаа үнэлэгдэх, өөр шигээ тэднийг хүмүүжүүлэх, бүгд биш ч чамайг үнэлдэг цөөхөн хүн байхад болно доо болно, бороотой зуны үдэш ирнэ ээ гээд жижигхэн бичвэрээ дуусгая.

Мэйсоны 11 дүрэм

Амжилттай сайн харилцаа тогтооход тань туслах дүрмийг толилуулж байна.

1. Ном адил ашиг тусаа өгөх найз нөхрөө сонгож ол. Таныг дээшлүүлэн дэвшүүлж, хөгжилтэй сайхан болгох зүйл бол маш сайн ном, тун сайн найз тань билээ. Найз нөхөр тань юунд ч тус үл болох, бүрэг чимээгүй хүн бол та өөрөө найз нөхдийнхөө төлөө хичээх хэрэгтэй. Ашиг тусыг авч чаддаггүй, тус нэмрээ ч өгч чаддаггүй найзаас бол холдож явсан нь дээр.
2. Хүний зан төрхийг ойлгодог бай. Өөрөөс тань илүү байх юм бол найзаасаа олон юм асууж байх хэрэгтэй. Найз нөхөр тань өөрөөс тань дутуу байвал түүнийг дэмжиж, тусла.
3. Бүх юм намуухан чимээгүй болоод ирэх үед бүх хүн яриа хөөрөөнд оролцох боломжтой өргөн сэдвийг хөндөн тавьж, байдлыг хөгжилтэй болго. Таарч тохирох яриа үүсэх нөхцөлийг урьдчилан  үүсгэх нь чухал.
4. Шинэ, чухал зүйл болон хэрэг болох юм сонсвол хурдхан тэмдэглэж ав. Тэгээд үлдээгээд авах үнэ цэнэтэй зүйл байвал бүгдийг үлдээгээд, хэрэггүй юмсыг бүгдийг хая. 
   
5. Найз нөхдийнхөө дунд байгаа байхгүй нь үл мэдэгдэх маягаар байж болохгүй. Хөгжилтэй, аятай уур амьсгал бий болгохын тулд хичээн, бусад тань хүлээн авахуйц яман нэгэн ярианы сэдвийг ол. Дуугүй байх бол том алдаа шүү. Саналаа шулуухан хэлэх юм бол ердийн зүйл ч байсан дуугай байснаас л илүүтэйгээр баярлаж хүлээн авна. Харин энэ нь дараагийн ямар нэг үйлдлийн шалтаг болохыг ойлгоорой. Бүгд чимээгүй болчих юм бол яаж ийж байгаад чимээгүй байдлыг эвдэх хэрэгтэй. Бүгд л танд талархана. 
6. Ярьж хөөрөхдөө яарч сандрах хэрэггүй. Яриа хөөрөө улам өрнөсөн ч өөрийгөө "холдуулан", ярианы өрнөлийг яах аргагүй өөрийн гарт орж ирэх хүртэл хүлээ. Тэр үед та өөртөө итгэлтэйгээр ярьж чадна. Тун сайхан зүйл байлаа ч гэсэн ярьсан юмаа дахин бүү ярь.

Та өөрийн ажлын юунд дуртай вэ?

Би бахархдаг. Би өчүүхэн жижиг ч эх нутгийн минь элгийг дэвтээн цэнхэртэх горхиор, гийнгоон дуу хадаан тал нутгийг сэрээх бяцхан хүүгээр бас урам зориг хүсэл тэмүүлэлтэйгээр өглөөний наранд залбиран алхах мянга мянган эгэл ажилчидаар бахархдаг.

Бид бүхэн өөр өөрийн замаар, тус тусын амьдралаар зүг зүг тийш алхаж байна. Ингэхдээ “амьдрал” гэх их тогоонд аз жаргалыг бүтээн бусдадаа аягалахаар хөдөлмөрлөж байна. Би ч гэсэн тэдний л нэг энгийн ажилчин.

Би төрийн өмнө үүрэг хүлээж түмнийхээ аюулгүй байдлыг сахин хамгаалдаг цагдаагийн байгууллагад сэтгэл зүйч ажилтнаар томилогдон ажиллаж байна. Сэтгэл зүйч мэргэжил цагдаагийн байгууллагад төдийгүй Монгол улсын хэмжээнд шинэ бөгөөд зайлшгүй шаардлагаар хөгжиж байгаа мэргэжлийн нэг юм.

Монгол улсад сэтгэцийн хувьд ямар нэг асуудалтай, архины хамааралтай, нойрны хямрал, сэтгэцийн эмгэгтэй,  амиа хорлох үйлдэл хийх иргэдийн тоо жилээс жилд нэмэгдэж байгаа нь үнэн. Үүнээс цагдаагийн байгууллагын алба хаагчдын 30,9% буюу 3 алба хаагч тутмын 1 нь сэтгэл зүйн ямар нэг асуудалтай байна. 

Түгээмэл тохиолдох сэтгэл зүйн асуудал нь стресс ба нойрны хямрал. Мөн цагдаагийн байгууллагын алба хаагчдаас амиа хорлосон буюу хорлох үйлдэл гарч байгаа нь бид зөвхөн тэднээр хамгаалуулах бус тэдгээр эгэл жирийн төрийн алба хашиж буй “иргэдээ” хамгаалах шаардлагатай байгааг сануулж байна.  

Нийгэмд байдаг нийтлэг ойлголтоор “цагдаа” гэдэг ааш муутай, хуулиар “далимдуулж” энгийн иргэдийг дээрэлхэж, төрийн хувцас өмссөн бүдүүлэг амьтад байдаг. Гэвч цагдаа таньд үйлчилж, таны төлөө 24 цагийн дотор архидан согтуурсан, амиа егүүтгэсэн гээд уйлсан гуньсан, хашхирч орилсон нийгмийн сөрөг гэх бүхэнтэй нүүр тулдаг. Ингэхдээ тэд ажил үүргээ гүйцэтгэснийхээ төлөө шөнө нь хар дардаг, өдөр нь ачааллаас үүдэлтэй стресст өртдөг. Цэрэгжсэн хатуу дүрэмд захирагдаж, “мэдлээ, гүйцэтгэе” хэмээн тушаалаар эрх дураа хязгаарлуулсан ч төрийн өмнө амь биеэ үл хайхрах тангарагаа санаж мөрдөсний чимгээр сэтгэл нь сэргэдэг цагдаагийн алба хаагчидаар би бахархдаг. Бас тэдний сэтгэцийн эрүүл мэндийг сахин хамгаалах үүрэг хүлээсэндээ баярладаг.

“Ñýòãýë ç¿é÷ áîë ýì ¿ã¿é, ìýñ ¿ã¿é ñýòãýëèéí ýì÷ þì” хэмээсэн шиг нийгмийн сөрөг бүхнийг сөрөн зогсдог цагдаагийн байгууллагын алба хаагчидад эмгүйгээр, мэсгүйгээр сэтгэлийн амар амгаланг бага ч атугай өгөх үүрэгтэй энэ ажилдаа би дуртай.

“Эрүүл биед саруул ухаан оршдог” гэдэг.  Харин би

“Саруул ухаанд эрүүл бие оршино” гэж хэлмээр бүр цааш нь тунхагламаар байна.